Blu-rayowe Re-kolekcje cz.5 „Cztery twarze Normana”

Trudno sobie wyobrazić, by w 2025 roku istnieli jeszcze kinofile, którzy nie znaliby dźwięku skrzypiec Bernarda Herrmanna, opadającej zasłony prysznicowej i figury matki siedzącej w oknie na piętrze. Ale skoro można nie znać Egzorcysty i tytułować się znawcą horroru… W dzisiejszym odcinku prezentuję The Psycho Collection od Arrow Video, czyli wydanie, które nawet fanom criterionowej świętości potrafi zmiękczyć kolana.

Choć to Universal odpowiada za remaster 4K pierwszej Psychozy, Arrow wykonało ruch godny obsesyjnych kolekcjonerów: dołożyło zarówno wersję uncut, jak i tę znaną z kinowej reedycji, oba w fantastycznej jakości 4K HDR. Obraz czysty, ziarnisty tam, gdzie trzeba, kontrast nieskazitelny. A ścieżka DTS:X to prawdziwy dźwiękowy seans spirytystyczny z panem Hitchcockiem w roli medium. Psychoza II i III w nowym masterze 4K wyglądają zjawiskowo. Głębia barw, a także ostrość scen po zmroku są tu dopieszczone do granic blu-rayowego luksusu. Nawet jeśli filmy te były przez dekady traktowane jak nieślubne dzieci Hitchcocka, teraz doczekały się adopcji do rodziny królewskiej. A Psychoza IV? Z dwoma wersjami (1.78:1 i ekskluzywną TV 1.33:1), odzyskuje rangę filmowego epilogu, o którym warto wreszcie porozmawiać bez kręcenia nosem. Ilość dodatków w opisywanym wydaniu jest oszałamiająca. Zasadniczo obejrzenie wszystkich wraz z głównymi atrakcjami w postaci filmów to zadanie na kilka dni. Ale po kolei:

PŁYTA 1: PSYCHOZA (1960, reż. Alfred Hitchcock)

Film, który zmienił wszystko. Nie tylko horror, ale całe kino. Hitchcock w Psychozie nie tyle bawi się oczekiwaniami – on je bezczelnie podrzyna nożem, zakopuje w bagnie i każe widzowi patrzeć. To film, który zabija swoją główną bohaterkę w połowie metrażu, po czym wrzuca nas w umysł chłopaka, który słyszy głos matki, choć ta od lat nie żyje. Na początku jesteśmy jednak w zupełnie innym filmie: kradzież, ucieczka, romans. Marion Crane z pieniędzmi ucieka na prowincję. Ale z deszczu wpada prosto do motelu, gdzie Norman Bates, uprzejmy, wrażliwy, trochę zbyt miły chłopak, podaje kolację i prowadzi do pokoju numer 1. Anthony Perkins tworzy jedną z największych ikon grozy – nie potwora, tylko człowieka z pęknięciem. Miły chłopak z sąsiedztwa, który wpierw mówi o ptakach, a potem ten koleś bierze nóż… Psychoza to fundament grozy psychologicznej i jednocześnie początek ery nowoczesnego horroru – filmu nieprzewidywalnego, brutalnego i podszytego lękiem codziennym, nie nadprzyrodzonym. Hitchcock rozmontowuje tu klasyczne kino kawałek po kawałku, aż zostaje tylko samotny człowiek z nożem i głosem matki w głowie. To nie tylko mistrzowska robota formalna – to seans pełen niepokoju, który wciąż działa, bo uderza w coś pierwotnego: lęk przed tym, że zło nie nosi maski, nie przychodzi z lasu, tylko mieszka po sąsiedzku. Z ptakami. I martwą matką na poddaszu.

Dodatki:

Komentarz audio ze Stephenem Rebello, autorem książki o Hitchcocku – Fascynujący, archiwalny komentarz, w którym Rebello opowiada o różnych ciekawostkach dotyczących Hitchcocka i samej „Psychozy”.
Dokument „The Making of Psycho” – 94-minutowy film z 1997 roku, w którym aktorzy i twórcy opowiadają o powstawaniu tego klasyka, pojawiają się m.in. Janet Leigh czy Joseph Stefano.
Krótki materiał „In the Master’s Shadow, Hitchcock’s Legacy” – 26 minut wypowiedzi znanych reżyserów i twórców (m.in. John Carpenter, Martin Scorsese, Guillermo del Toro), którzy dzielą się swoimi wspomnieniami i chwalą dziedzictwo Hitchcocka.
Wywiad audio Hitchcock / Truffaut – Fragment rozmowy Truffauta z Hitchcockiem, trwający około 15 minut
„Newsreel Footage: The Release of Psycho” – Archiwalne nagrania z pierwszych pokazów film
„The Shower Scene: With & Without Music” – Kilkuminutowy materiał pokazujący, jak ogromne znaczenie ma muzyka w kultowej scenie pod prysznicem.
„The Shower Sequence, storyboards by Saul Bass” – Materiał pokazujący storyboardy Saula Bassa
„Psycho Sound” – Archiwalny materiał o ścieżce dźwiękowej Dolby Digital 5.1

PŁYTA 2 – PSYCHOZA II (1983, reż. Richard Franklin)

Po 22 latach z zakładu wychodzi Norman Bates. Społeczeństwo nie ufa, psychiatrzy mają wątpliwości, a Lila Loomis (siostra Marion Crane) chce jego kary, nie resocjalizacji. A jednak Norman wraca do motelu. I wydaje się spokojny. Tu właśnie zaczyna się gra. Richard Franklin, uczeń Hitchcocka, nie robi kontynuacji na siłę – Psychoza II to zaskakująco dojrzały thriller o paranoi, zacieraniu granic między zdrowiem psychicznym a obłędem. Norman próbuje żyć normalnie, ale świat mu na to nie pozwala. I kiedy znowu zaczynają ginąć ludzie, nie wiemy: czy to on, czy ktoś inny? A może ktoś chce, żebyśmy myśleli, że to on? Perkins błyszczy. Jego Norman to już nie przerażający morderca, a ktoś tragiczny – ofiara systemu, przeszłości i własnej tożsamości. Sceny, gdy w milczeniu przechadza się po kuchni matki, są bardziej niepokojące niż jakikolwiek atak nożem. Scenariusz Toma Hollanda (późniejszy wielki ejtisowy hit Postrach nocy) skręca w stronę manipulacji, złośliwej intrygi i gier psychologicznych. Mamy tu twisty, problemy emocjonalne, mamy duszny klimat. A jednocześnie Franklin trzyma estetykę oryginału – gra światłem, buduje suspens, nie idzie w prostą eksploatację oryginału. Jeden najlepszych sequeli w historii kina.

Dodatki:

Komentarz audio krytyków Michaela Brooke’a i Johnny’ego Mainsa
Komentarz audio scenarzysty Toma Hollanda
Behind the Curtain: The Masters of Horror on Psycho – Archiwalna dyskusja z udziałem scenarzysty Hollanda i reżysera Micka Garrisa (odpowiedzialnego za Psychozę IV)
Giving Bloch His Due – Krótki, 9-minutowy wywiad z Chetem Williamsem o Robercie Blochu
Wywiad telewizyjny z Anthony’m Perkinsem – Osiem minut archiwalnego materiału
Audio wywiad z Perkinsem – Krótki, dwuminutowy wywiad
Audio wywiad z Richardem Franklinem – 20-minutowa rozmowa z reżyserem
Richard Franklin na planie – Krótki, 2-minutowy materiał
Komentarz sceny Richarda Franklina – 5-minutowy komentarz do sceny z Normanem i Mary.
A Sequel to a Classic – Archiwalny materiał o dziedzictwie Hitchcocka
The House on the Hill – Kolejny materiał o dziedzictwie Hitchcocka
Profil osobowości: Anthony Perkins – Krótki, dwuminutowy portret aktora, z omówieniem jego kariery i roli w Psychozie
Profil osobowości: Richard Franklin – Dwuipółminutowy portret reżysera
Still Crazy After All These Years – Archiwalny materiał, w którym Leigh, Miles, Perkins i Franklin rozmawiają o powrocie do serii.
Za kulisami – Krótkie ujęcia z planu, gdzie Franklin reżyseruje Psychozę II.
Wywiady z Perkinsem, Verą Miles i Janet Leigh – Krótkie rozmowy, w których aktorzy dzielą się wspomnieniami o pracy przy filmie i Hitchcocku.
Demo Jerry’ego Goldsmitha – Dwuminutowy fragment tematu muzycznego, który stał się motywem przewodnim Psychozy II.

PŁYTA 3 – PSYCHOZA III (1986, reż. Anthony Perkins)

Nie ma chyba trudniejszego zadania niż próba rozwijania mitu absolutnego. Psychoza Hitchcocka to kamień milowy – fundament slashera, rozbiórka klasycznej narracji i kino, które raz na zawsze zmieniło zasady gry. Dlatego każda kontynuacja to już siłą rzeczy zjazd. Ale zjazd może być stylowy. I Psychoza III jest właśnie taka – zjazdem po spirali szaleństwa, który jednocześnie puszcza oko do fanów i bawi się konwencją. Trójka to dziecko lat 80., ale dziecko osobliwe. Kręci ją sam Anthony Perkins, czyli Norman Bates we własnej osobie, który rozumie tę postać jak nikt. I zamiast próbować przebić Hitcha, Perkins robi coś innego: stylizowanego, quasi-neonowego, gotycko-popowego slashera. Krzykliwe światła, muzyka Cartera Burwella i pełzający klimat śmierci, winy, samotności. Do tego mamy bohaterkę z przeszłością – Maureen Coyle, byłą zakonnicę z próbą samobójczą na koncie – która trafia do motelu z własnymi demonami. I Perkins wie, co robi: zamiast krwawej jatki, buduje napięcie wokół relacji tych dwóch pogubionych dusz. Zresztą Maureen nieprzypadkowo przypomina Marion Crane – motyw lustra i odbicia wraca tu jak refren, a cały film to gra z cieniem części pierwszej. Jeśli dwójka była niespodziewanie solidnym dramatem psychologicznym z nutą slashera, to trójka to już pełne wejście w stylistykę gatunkową. Ale Perkins nie idzie w czystą rąbankę – widać, że zależy mu na kontynuacji nie tyle historii, co emocjonalnego ciężaru postaci. Bates tu nie jest tylko potworem – jest zagubionym chłopcem, który nie wie, jak przestać być synem. A „Matka” nigdy nie śpi. W dodatku dostajemy tu znakomitego Jeffa Faheya w roli obleśnego włóczęgi Duke’a. Prawda jest taka: Psychoza III to ostatni raz, kiedy ten świat jeszcze jakoś oddychał. Czwórka (Psychoza IV: Początek) to już typowy TV movie – nekrolog, wspominki, epitafium. Trójka zaś to dziwne, emocjonalne requiem, napisane przez samego Batesa – ostatni raz, gdy oglądamy go nie jak ikoniczną maskę, a jak człowieka. I choć Perkins nie był wybitnym reżyserem, to wiedział, jak mówić o samotności i winie.

Dodatki:

Nowy komentarz audio krytyków Michaela Brooke’a i Johnny’ego Mainsa
Komentarz audio scenarzysty Charlesa Edwarda Pogue’a
Carnival of the Heart – Nowy, 11-minutowy esej wizualny autorstwa filmolożki Alexandry Heller-Nicholas
Scream of Love – Nowy, 15-minutowy wywiad z kompozytorem Carterem Burwellem
Watch the Guitar – 17-minutowy, archiwalny wywiad z Jeffem Faheyem
Patsy’s Last Night – 8-minutowy archiwalny wywiad z Katt Shea
Mother’s Maker – 11-minutowy wywiad z specjalistą od efektów specjalnych Michaelem Westmore’em
Body Double – 5-minutowy wywiad z Brinke Stevens
Alternate TV material – 7 minut alternatywnych ujęć użytych w telewizyjnej wersji filmu

PŁYTA 4 – PSYCHOZA IV: POCZĄTEK (1990, reż. Mick Garris)

To już nie kolejny sequel, to epitafium. Film telewizyjny, który miał być historią odrębną, ale stał się raczej cichym pożegnaniem z Normanem Batesem, już nie ikoną, tylko złamanym człowiekiem, który ostatni raz próbuje uporządkować swoje demony. Akcja dzieje się w większości na linii: dom Bates – radio. Norman dzwoni do audycji o zabójcach, twierdząc, że planuje znów zabić. Opowiada historię swojego dzieciństwa, matki, pierwszego morderstwa. Główną oś stanowią retrospekcje – młodego Normana gra Henry Thomas (tak, ten z E.T.), a jego matkę – przerysowana, otępiała Olivia Hussey, przypominająca momentami niemal gotycką wiedźmę domową. Mamy przemoc psychiczną, manipulację, toksyczną bliskość – i narodziny podwójnej osobowości. Nie ma tu świeżości, nie ma grozy pierwszych dwóch filmów, nie ma nawet formalnego eksperymentu części trzeciej. Jest za to klimat późnego lat 80., telewizyjna miękkość, ale też szczera chęć domknięcia historii. Dla fanów obowiązkowy seans. Dla postronnych raczej ciekawostka. Ale Perkins po raz ostatni patrzy na nas oczami Normana, z mieszaniną lęku, wstydu i smutku. I tym razem to on chce przerwać krąg przemocy. Chce po prostu być wolny.

Dodatki:

Komentarz audio z reżyserem Mickiem Garrisem oraz aktorami Henrym Thomasem i Olivią Hussey
Death by Strings — nowy, 18-minutowy esej wizualny autorstwa Guy’a Adamsa o muzyce w całej serii
The Making of Mother — 27-minutowy wywiad z twórcą efektów specjalnych Tony’m Gardnerem. wa.
Materiał zza kulis — 13 minut nagrań z planu
A Look at the Scoring of Psycho IV — 6-minutowy, archiwalny materiał pokazujący proces nagrywania muzyki do filmu.

Poniżej filmik z unboxingu:

No i to, co od razu przykuwa wzrok: przezroczysty slipcover, który nasuwa się na box niczym… zasłona prysznicowa. Dokładnie tak – półprzezroczysty materiał z nadrukiem, stylizowany na kultową scenę z łazienki. Genialny wizualny żart, który wprowadza nas w klimat, zanim jeszcze zdążymy sięgnąć po płytę. W środku:

• Cztery osobne pudełka Amaray – po jednym na każdą część. Każde z rewersyjnymi okładkami – nowa grafika Matta Griffina z jednej strony, klasyczny plakat kinowy z drugiej. Można miksować, dopasowywać do nastroju lub do reszty kolekcji na półce.
• Cztery dwustronne plakaty – każdy film otrzymał swój własny arkusz z grafiką Griffina i oryginalnym plakatem.
• 9 pocztówkowych kart z replikami klasycznych materiałów promocyjnych
• 120-stronicowa książka kolekcjonerska – solidnie oprawiona (klejony grzbiet), pełna archiwalnych fotosów i smaczków z historii serii. Pisana z pasją, bez akademickiego zadęcia. Jej trzonem jest kilkudziesięciostronicowy esej autorstwa Johna Paula Checketta We need to talk about Norma(n): The Psycho Franchise and the Anxiety of Uncertainty, dogłębna analiza postaci Normana oraz całej sagi pod kątem psychologii, ale i rzeczowy opis każdego z filmów. Poza nim, w książce znajduje się także dosyć zgrabne wprowadzenie do historii Eda Geina autorstwa Johhny’ego Mainsa The Horrific Folklore of Ed Gein oraz notki produkcyjne każdej części, plus sylwetki ich twórców.

Całość utrzymana w spójnej, eleganckiej stylistyce, na którą składają się głównie czernie i czerwienie. Dla kolekcjonerów limitowanych wydań to must-have i jeden z najładniej zaprojektowanych boxów ostatnich lat. Niestety, obecnie już tylko na rynku wtórnym, gdzie jak na razie osiąga zawrotne ceny.